30 september 2011 – “Zonder enige nuance wordt geoordeeld over de Grieken. Het land worstelt met oude en nieuwe buitenlandse invloeden.” Tatiana Markaki, docent Nieuwgriekse geschiedenis aan de UvA, schrijft in Het Parool (Podium, 30-09-2011) een opiniestuk dat nog steeds actueel is en dat enkele achtergronden van de crisis tracht te belichten.
Nederlanders oordelen veelal negatief over Grieken maar dat is niet gebaseerd op kennis van de achtergronden van de huidige crisis in Griekenland. Dat is ongenuanceerd en kwetsend, iets voor populisten. Want hoeveel Nederlanders weten eigenlijk hoe complex de Griekse geschiedenis is ,en hoe bepalend de sociaal-economische, politieke en culturele context in deze crisis is?
Om te beginnen: Grieken hebben eeuwenlang met een reeks buitenlandse bezetters te maken gehad. en vanaf de oprichting van de Griekse staat in 1832 met buitenlandse inmenging. Daardoor is tegenover elke gezaghebber een gevoel van wantrouwen ontstaan dat moeilijk uit te roeien is. En juist dat gevoel speelt de Grieken de laatste decennia parten: het vertrouwen in de overheid en buitenlandse bemiddelaars zoals de huidige “trojka” (het IMF, de Europese Commissie en de ECB) is minimaal. Dit gevoel samen met de repressie in het recente verleden (de junta van 1967-1974) voedt de protestgeest in Griekenland, en dat is niet bepaald bevorderlijk voor het accepteren van hervormingen, laat staan van bezuinigingsmaatregelen.
Daarnaast zijn er puur economische redenen die ten grondslag liggen aan de huidige crisis. Zo heeft de economie een grote klap gekregen van de exorbitant hoge kosten voor de Olympische Spelen in Athene, die tot 2009 verborgen zijn gehouden. De staatskas is altijd afhankelijk van leningen geweest, en vaak op zeer nadelige voorwaarden, al vanaf de Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Ottomanen. Dat blijft Griekenland achtervolgen tot de dag van vandaag. Het is een vicieuze cirkel van schulden die niet makkelijk te doorbreken is. Daarom is Griekenland verschillende keren officieel failliet verklaard in het verleden. In dit rijtje hoort ook het meestal onbekende verhaal over de Griekse defensie-uitgaven thuis, die te maken hebben met de instabiliteit in de regio. Landen met een bloeiende wapenindustrie (de VS, Frankrijk en Duitsland) profiteren daarvan.
Er zijn ook sociaal-politieke redenen die het niet makkelijk maken om orde op zaken te stellen. Zo is er cliëntelisme in de politiek, de mentaliteit van ‘ik stem op jou en jij zorgt dat ik of een familielid een baantje bij de overheid krijgt’. Dit soort “ruilhandel” werkt corruptie en vriendjespolitiek in de hand. Gevolg? Onder andere een verziekt politiek klimaat en een immense en inefficiënte overheidssector. In het land zijn er diverse machtsgroepen actief die het democratisch bestel ondermijnen. Politieke familiedynastieën, rijke reders, mediamagnaten, hoogwaardigheidsbekleders, de Grieks-orthodoxe kerkleiders zijn allemaal min of meer schuldig aan een of andere vorm van belangenverstrengeling.
Om maar niet te spreken over dé kwestie van de laatste twintig jaar: de immigratieproblematiek. Met het grote aantal eilanden en moeilijk te bewaken bergstreken en omdat alle buurlanden een lagere levensstandaard hebben, wordt Griekenland ieder jaar overstroomd door wanhopige straatarme mensen die opgevangen moeten worden. Opvang kost geld. Veel geld.
Deze opsomming is niet volledig. Ze geeft slechts een fractie weer van de complexe realiteit in Griekenland. Die complexiteit verenigt zich niet met de simplistische redenering van populisten. Zonder feitenkennis is er geen begrip en zonder begrip geen ruimte voor genuanceerde uitspraken. Dan worden hele bevolkingsgroepen weggezet en gestigmatiseerd. Gisteren waren het de Marokkanen, vandaag de Grieken. En morgen? De Italianen of de Portugezen?