Mei 2015 – Wie zich in de geschiedenis van Griekenland verdiept, begrijpt een stuk beter waarom de Grieken zich opstellen zoals ze zich opstellen, stelt Shereen el Sherbini, correspondent van het Financieel Dagblad in Athene. Voor de eerste publicatie van het artikel en interessante reacties van lezers zie het Financieel Dagblad.
”Het optreden van de nieuwe Griekse regering heeft in Europa voor nogal wat opschudding gezorgd. Niet alleen de ongebruikelijke kleding- en communicatiestijl van de Griekse minister van financiën Yanis Varoufakis deed menig wenkbrauw fronsen, maar vooral de frontale botsingen met zijn Europese partners, die hij bewust leek uit te lokken, stuitten op veel onbegrip. Voor Europa mag de Griekse strategie op een onbezonnen kamikazeactie lijken, maar vanuit Grieks cultuurhistorisch perspectief is het beter te verklaren.
‘Als de onderhandelingen niet opleveren wat we willen, maken we er een Kougí van’, zei de Griekse minister van defensie Panos Kammenos woensdag. De minister trok hiermee een parallel tussen de Griekse onderhandelingen met de eurozone en het verzet tegen de Turkse bezetter meer dan twee eeuwen geleden. In 1803 blies een Griekse monnik die zich had verschanst in de Kougí-burcht in Noordwest-Griekenland, de burcht met zichzelf en een aantal Griekse strijders erin op toen de vijand naderde.
Oosterse invloedssfeer
Hoewel uitspraken van deze leider van de populistische rechtse coalitiepartij Anel meestal met een korreltje zout moeten worden genomen, drukt dit in de kern wel een sentiment uit dat momenteel onder een groot deel van de Griekse bevolking leeft. Het Griekse historisch referentiekader en de gevoelsmatige beleving erbij, verschilt sterk van het overeenkomstige West-Europese kader.
Ook al hoort Griekenland als bakermat van de Europese beschaving geestelijk bij Europa, de Grieken hebben sinds de opsplitsing van het Romeinse Rijk aan het eind van de vierde eeuw in een oostelijk en westelijk deel, tot aan de stichting van de Griekse staat in 1832, vooral onder oosterse invloedssfeer gestaan. Na de teloorgang van het Byzantijnse Rijk zijn de Grieken vier eeuwen lang door de Ottomanen overheerst, waardoor ze ook grotendeels verstoken zijn gebleven van belangrijke geestelijke stromingen in de Europese cultuurgeschiedenis, zoals de renaissance en de verlichting. Toen Griekenland onafhankelijk werd, werd het als agrarische maatschappij met nog sterk middeleeuwse structuren abrupt de moderne tijd in geslingerd en was het lang te zwak om op eigen benen te staan.
Heldencultuur
Tijdens de Turkse bezetting zocht de Griekse bevolking, die onder erbarmelijke omstandigheden moest zien te overleven, zijn toevlucht tot onconventionele strijdmethodes en overlevingsstrategieën. De guerrillastrijd werd al gauw tot deugd verheven. Vrijheidsstrijders werden in de volkstraditie verheerlijkt en kregen als volkshelden de hoofdrol in tal van legendes. Dat die heldencultuur in de volkstraditie nog sterk voortleeft, blijkt uit het feit dat minister Varoufakis, uiteraard niet zonder humoristische ondertoon, momenteel overal in de social media in de traditionele klederdracht van een negentiende-eeuwse vrijheidsstrijder wordt afgebeeld, waarbij hij tegelijkertijd over bovennatuurlijke krachten lijkt te beschikken.
Dat taaie, onorthodoxe verzet maakte de Griek onder de Ottomaanse heerschappij tot een geducht tegenstander. Aangezien de gewone bevolking doorgaans weinig te verliezen had, werd, binnen een kader van een strakke erecode die nog altijd sterk het gedrag van Grieken bepaalt, dikwijls een heldhaftige dood verkozen boven onderwerping aan de vijand. Via een traditie van mondelinge overlevering identificeren de Grieken zich nog steeds sterk met dit verleden. De vrijheidsidealen en guerrillamentaliteit uit de onafhankelijkheidsoorlog hebben zich diep in de Griekse volksziel genesteld en zijn als het ware tot levenshouding geworden. Dit fiere verzet in oorlogstijd heeft ook in Noord-Europa vaak respect afgedwongen. Zo waren de reacties in het negentiende-eeuwse Europa, toen bekend werd dat op Chios honderden Griekse vrouwen en kinderen zich van de rotsen hadden gestort om aan Turkse slavernij te ontkomen, van ontzag en ongeloof vervuld.
Vernederende welvaart
Binnen de redelijke mate van stabiliteit die de Grieken in Europa hebben bereikt, waren de heroïsche sentimenten wat naar de achtergrond gedrongen, maar na zes jaar van drastische besparingen leven ze nu weer op. ‘Beter eervol hongerlijden dan een vernederende welvaart’, riep de aartsbisschop van Kalavryta afgelopen week.
Met de dagelijkse confrontatie met beelden van medische hulporganisaties, dakloze gezinnen, en de noodkreten van ouders die hun kinderen in kindertehuizen moeten achterlaten omdat ze geen eten meer voor hen kunnen kopen, lijkt er momenteel in de Griek iets te zijn geknapt. De besparingen worden door een groot deel van de bevolking niet langer als economisch beleid gezien, maar als een vernederende aanval op de fysieke integriteit van het volk.
Van de rotsen
Daarmee komen de sentimenten uit de vrijheidsstrijd weer in alle hevigheid naar boven. Tegen die achtergrond heeft het linkse Syriza de verkiezingen gewonnen en tegen die achtergrond moet Varoufakis momenteel onderhandelen. Gesteund door meer dan 80% van de Griekse bevolking moet hij enerzijds proberen het land in de euro te houden, maar anderzijds heeft hij ook een stevig mandaat om de nationale trots te respecteren en niet aan nog meer bezuinigingen toe te geven. In die zin heeft hij wellicht ruimte om over de afbetalingen van de schuld en structurele hervormingen te onderhandelen. Maar instemming met meer besparingen staat momenteel voor de gemiddelde Griek gelijk aan onderwerping aan de vijand. En in dat geval stort hij zich waarschijnlijk liever van de rotsen.”